O działaniu i suplementacji kurkuminy zrobiło się ostatnio dość głośno. To bardzo dobrze. Ponieważ jak wskazuje rosnąca ilość doniesień naukowych – stosowane od zarania dziejów substancje, uważane dotychczas za kwintesencję „alt-medu“, moga istotnie wesprzeć i uzupełnić tradycyjnie stosowaną farmakoterapię. Istnieje szansa, że niekiedy nawet ją zastąpić. Wobec tego w tym tekście chciałabym nieco przybliżyć ten związek, historię jego stosowania i podsumować to, co rzeczywiście wiadomo i udokumentowano na jego temat. Postaram się też odpowiedzieć na pytanie – czy kurkumina to rzeczywiście lek na wszystko, jak wygląda działanie kurkuminy i czy naprawdę możemy korzystać z jej dobrodziejstw?
Kurkumina może pochwalić się naprawdę imponującą historią. W medycynie naturalnej ceniona była już tysiące lat temu, a spektrum jej zastosowań było niezwykle szerokie. Stanowiła remedium na nadmierny apetyt, żółtaczkę i inne schorzenia wątroby oraz układu trawiennego. Stosowano ją także na bóle zębów i bóle menstruacyjne, w leczeniu kolki, jako środek usprawniający gojenie się ran i zmniejszanie przebarwień skórnych. Związana jest z głównie z Ajurwedą, oznaczającą naukę długiego życia, a dzisiaj zaliczaną do tak zwanej Com- plementary and Alternative Medicine (CAM) [1]. Szczęsliwie, kurkumina coraz częściej kojarzona jest nie tylko z alternatywnymi metodami terapeutycznymi. Przyciąga uwagę naukowców i klinicystów jako tak zwany nutraceutyk oraz związek, który sam w sobie lub w postaci pochodnych może znaleźć zastosowanie w klinice – jako lek.
Ciekawostka: zachodnia medycyna i naturoterapia zawdzięcza kurkuminę arabskim handlarzom, którzy już w XV wieku zaczęli ją sprowadzać z krajów Wschodu, ale to brytyjskie panowanie w Indiach dało początek “curry” i mocno rozpropagowało jej stosowanie jako przyprawy (stoi też za moją miłością do curry butter chicken…).
Cudowny nutraceutyk?
Termin nutraceutyk (ang. nutraceutical) może kojarzyć się z lekiem i pożywieniem jednoczesnie. I tak jest w istocie. To nic innego jak substancja, która stanowi pokarm lub składnik pokarmu i co ważne – zapewnia udokumentowane korzyści zdrowotne. Może zarówno zapobiegać chorobie jak i stanowić istotny element jej leczenia. Do nutraceutyków zalicza się wiele polifenoli (wśród których znajduje sie również kurkumina), które jak wiadomo wykazują niezwykle korzystny wpływ na organizm (do tej grupy należy chociażby znany resweratrol czy jego silniejszy krewny – pterostilben). Kurkumina jednak istotnie się tutaj wyróżnia. Dlaczego? Ponieważ jest jednym z niewielu naturalnych składników diety, który ma tak długą i bogatą tradycję w medycynie naturalnej oraz tak bogatą współczesną literaturę naukową. Przykład chociażby ostatnich kilku lat wskazuje jak wiele badan naukowych podejmowanych jest w kontekście zrozumienia molekularnych mechanizmów jej działania i wpływu na ludzki organizm.
Dobroczynne E100
Kurkumina to roślinny związek pozyskiwany z kłączy ostryżu długiego (Curcuma longa L.) zwanego popularnie kurkumą lub szafranem indyjskim. Do substancji najbardziej aktywnych tej rośliny należą związki polifenolowe określane jako kurkuminoidy, stanowiące od 3 do 5% wszystkich zawartych w niej substancji [2]. Co ciekawe, z historią tego związku nieodzownie związani są polscy badacze, bowiem w 1910 r. to właśnie polscy chemicy ustalili jego strukturę przestrzenną. Być może nie wszyscy też wiedzą, że kurkumina jest także powszechnie stosowanym i co ważne – bezpiecznym dla zdrowia barwnikiem kryjącym się pod skrótem E100. To właśnie ona nadaje kolor wielu popularnie stosowanym produktom spożywczym, m.in. musztardzie, makaronom, margarynie czy niektórym piwom.
Cudowny, pomarańczowy proszek – prozdrowotne działanie kurkuminy
Kurkumina, główny składnik kurkumy, wykazuje bardzo szeroki zakres działania zarówno na poziomie molekularnym – pojedynczej komórki jak i całego organizmu. Poniżej przedstawiłam pokrótce jej udokumentowane działanie oparte na badaniach zarówno laboratoryjnych jak i tych, które przeprowadzane były z udziałem ludzi. To, co obecnie już wiemy daje bardzo mocne podstawy, aby sądzić, że związek ten może być stosowany jako środek nie tylko zapobiegający, ale także leczniczy w przypadku wielu chorób cywilizacyjnych takich jak: choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby neurodegeneracyjne (w tym choroba Alzheimera i Parkinsona), nowotwory, przewlekłe zapalenie jelit, choroby infekcyjne płuc, astma, alergia, choroby autoimmunologiczne (m.in. reumatoidalne zapalenie stawów), łuszczyca, AIDS, a obserwując ogromną ilość nowoopublikowanych badań – prawdopodobnie wiele innych [1].
Działanie Kurkumy
1. Działanie antyoksydacyjne – zmiatacz wolnych rodników
Reaktywne formy tlenu (RFT) oraz reaktywne formy azotu (RFA), to produkty naturalnego, fizjologicznie prawidłowego metabolizmu komórki. Jednak jak to w biologii bywa, to dawka czyni truciznę i mogą być one zarówno pożyteczne jak i szkodliwe. W niskich stężeniach pełnią bardzo ważną rolę sygnalizacyjną w komórce, oraz biorą udział w ochronie przed szkodliwymi czynnikami, np.patogenami. Tak działa chociażby nadtlenek wodoru (woda utleniona). Szkodliwe działanie RFT/RFA objawia się stresem komórkowym (lub inaczej oksydacyjnym), który jest wynikiem znacznego podwyższenia ich poziomu lub niewystarczającej enzymatycznej lub/i nieenzymatycznej obrony antyoksydacyjnej. Zbyt duża ilość wolnych rodników uszkadza lipidy (prowadząc do ich utleniania – peroksydacji), cukry, białka (tworząc ich grupy karbonylowe) i DNA (prowadząc do powstawania m.in. mutacji i uszkodzeń podwójnej helisy). Aby utrzymać prawidłowe funkcjonowanie i homeostazę organizmu niezbędne jest utrzymanie balansu pomiędzy szybkością wytwarzania reaktywnych form tlenu, a zdolnością mechanizmów antyoksydacyjnych do ich usuwania [3]. Jak wskazują badania, długo utrzymujący się stres oksydacyjny stanowi istotny „punkt zapalny” dla rozwoju niektórych chorób neurodegeneracyjnych (np. choroby Alzheimera, choroba Parkinsona), chorób układu krążenia oraz tych związanych z otyłością czy chorób nowotworowych. W kontekście choroby Alzheimera pojawiają się obecnie alternatywne hipotezy molekularnych mechanizmów tej choroby bazujące na zjawisku stresu oksydacyjnego. Był to jeden z przedmiotów mojej pracy doktorskiej i empirycznie mogę potwierdzić, że coś rzeczywiście jest na rzeczy. Ciekawych tego zagadnienia zapraszam do zgłębienia tematu i zapoznania się z moją publikacją, do której odsyłam w referencji [4].
Jakie antyoksydacyjnie ma tutaj działanie kurkumina?
istotnie zmniejsza poziom reaktywnych form tlenu w komórce i zapobiega powstawaniu stresu oksydacyjego [6]
powoduje wzrost poziomu wewnątrzkomórkowego glutationu, związku o silnych właściwościach przeciwutleniających [5,6]
chroni lipidy przed utlenianiem katalizowanym przez jony miedzi i zahamowaniem wzrostu poziomu nadtlenków lipidów oraz przeciwdziała spadkowi zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w utlenionych LDL [7]
podawana przed i po indukcji niedokrwienia powoduje obniżenie aktywności enzymów o charakterze utleniającym – oksydazy ksantynowej, mieloperoksydazy, a także spadek generowania szkodliwego anionorodnika ponadtlenkowego [7]
zwiększa poziom enzymów antyoksydacyjnych: dysmutazy ponadtlenkowej, peroksydazy glutationowej, S-transferazy glutationowej i katalazy [8]
wykazuje silne działanie przeciwutleniające porównywalne z witaminą C i E [9].
2. Przeciwzapalne działanie kurkuminy
Obecnie wiemy już, że stan zapalny, w szczególności ten utrzymujący się długotrwale stanowi czynnik ryzyka większości występujących dzisiaj chorób. Mowa tu zarówno o chorobach autoimmunologicznych, neurodegeneracyjnych jak i otyłości, która to zyskała miano ogólnego stanu zapalnego organizmu. Jednym z kluczowych elementów odpowiadających za powstanie reakcji zapalnej jest aktywność jądrowego czynnika transkrypcyjnego – NF-kB. Do grupy białek, których ekspresja jest regulowana przez to białko należą m.in.:
oraz enzymy biorące udział w rekacji zapalnej – cyklooksygenaza 2 (COX-2) czy lipooksygenaza 5 (LOX-5) [10]
Przeciwzapalne działanie kurkuminy polega na:
hamowaniu aktywacji czynnika transkrypcyjnego NF-κB a co za tym idzie zmniejszeniu działania cyklooksygneazy (COX-2) , która aktywowana jest pod wpływem czynników zapalnych. Dlaczego ma to takie znaczenie? Ponieważ enzym ten katalizuje reakcję syntezy prostanoidów (prostaglandyn, prostacyklin i tromboksanów) z kwasu arachidonowego. Ponieważ prostanoidy są istotnymi czynnikami zaangażowanymi w przebieg procesu zapalnego (wpływają m.in. na powstawanie obrzęku, gorączki, bólu), w lecznictwie wykorzystuje się związki mające zdolność hamowania aktywności cyklooksygenzy, są to niesteroidowe leki przeciwzapalne. W badaniach kurkumina wykazuje silniejsze działanie przeciwzapalne niż aspiryna i ibuprofen [11].
zwiększaniu stężenia kwasu dokozaheksanowego (DHA), który należy do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3. Kwasy omega-3 wykazują silne działanie przeciwzapalne. Kurkumina zwiększa syntezę DHA z jej prekursora, kwasu α-linolenowego (C18: 3 n-3; ALA) i podnosi poziom enzymów zaangażowanych w syntezę DHA (takich jak FADS2 i elongazy 2) zarówno w wątrobie, jak i mózgu [12].
3. Wsparcie procesu samoczyszczenia komórki, czyli promowanie autofagii
Głodówki, posty i autofagia to zdecydowanie jedne z bardziej „trendy-naukowych” pojęć ostatnich miesięcy (myślę, że ze względu na liczne kontrowersje dotyczące tego tematu poczynię niedługo odrębny artykuł dotyczący tych zagadnień). W skrócie rzecz ujmując – autofagia jest procesem polegającym na degradacji uszkodzonych, źle pofałdowanych białek, złogów komórkowych i patologicznych elementów komórek na drodze za pośrednictwem struktur zwanych lizosomami). Autofagia wyewoluowała po prostu jako reakcja głodowa u naszych prapra przodków – niższych eukariontów (organizmów posiadających jądro komórkowe) i zyskał liczne funkcje w organizmach wyższych. Kluczowym białkiem hamującym autofagię komórkową jest kinaza mTOR (Mammalian Target of Rapamycin), która aktywowana jest w wyniku dostarczaniu komórce związków odżywczych i hamowana w odpowiedzi na głodzenie. Co ważne – zaburzony proces autofagii jest istotnym elementem patogenezy chorób nowotworowych, neurodegeneracyjnych i chorób o charakterze przerostowym. Wykazano, że kurkumina:
hamuje proliferację (namnażanie) komórek i powoduje ich zatrzymanie w fazie G2/M cyklu komórkowego. Ma to bardzo duże znaczenie w kontekście terapii nowotworów, wiele związków antykancerogennych działa właśnie w ten sposób [13]
aktywuje powstawanie autofagosomów, struktur odpowiedzialnych za przebieg procesu autofagii [13]
hamuje kinazę mTOR, która jest głównym regulatorem autofagii – gdy jest aktywna samoczyszczenie organizmu nie zachodzi [13,14]
4. Działanie przeciwnowotworowe
Myślę, że mogę pozwolić sobie na stwierdzenie, że znaczna ilość podejmowanych obecnie badań nad molekularnymi mechanizmami działania kurkuminy dotyczy właśnie jej aktywności w kontekście niszczenia komórek nowotworowych i wpływu na proces ich starzenia. Udokumentowane, przeciwnowotworowe funkcje kurkuminy przejawiają się między innymi poprzez:
zahamowanie niekontrolowanego namnażania i indukcję śmierci komórkowej, co wykazano przede wszystkim w badaniach in vitro (na szalce, zazwyczaj w udziałem komórek i hodowli tkankowych).W badaniach na zwierzętach (in vivo) kurkumina zapobiega przerzutom i hamuje powstawanie nowych naczyń krwionośnych (angiogenezę). [15]
wspieranie procesu autofagii – niweluje patologiczne, nowotworowe komórki
możliwość zmniejszania prawdopodobieństwa powstawania i ilości komórek zaangażowanych w tranformację nowotworową w glejakach mózgu (glioblastoma). Komórki inicjujące glejaka odpowiedzialne są za inicjację gliobiastomy i nawrót choroby, nawet po ukończonej terapii. Kurkumina indukuje różnicowanie się tych zmienionych patologicznie komórek w prawidłowe. Hamuje także rozwój nowotworu [16]
wpływ na białka zaangażowane w regulację cyklu komórkowego:
– zwiększa poziom inhibitorów kinaz zależnych od cyklin (CDK), hamując cykl komórkowy i namnażanie komórek
– zmniejsza poziom cykliny D1 i cykliny E, które także promują cykl komórkowy [17]
wpływ na białka zaangażowane w proces apoptozy (dla zapominalskich – programowej śmierci komórki):
– zmniejsza poziom białka Bcl-2, wspomnianego wcześniej czynnika NFkB, kinazy Akt (która zangażowana jest w rozwój bardzo wielu typów nowotworów) oraz kinazy mTOR [17]
zwiększa poziom białek zaangażowanych w śmierć komórki – Bax, Bad i Bim, zwiększa poziom białka p53, zwanego „strażnikiem ludzkiego genomu” [17]
hamowanie tworzenia przerzutów tzw. metastazę – tworzenie nowych ognisk nowotoworowych/przerzutowanie. Powoduje spadek poziomu enzymu COX-2, metaloproteinaz – MMP 9 i MMP10 i zmniejsza poziom czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF). Wspomnianie białka mają niezwykle istotne znaczenie w kontekście promowania nowotworzenia a ich aktywność „wymyka” się wówczas spod kontroli [18].
Wyniki badań przedklinicznych oraz podstawowych (tych prowadzonych m.in. na komórkach, w laboratorium) są na tyle obiecujące, że rozpoczęto już badania kliniczne z udziałem ludzi chorych na nowotwory okrężnicy, prostaty oraz czerniaka.
5. Korzystny wpływ na gojenie się ran
Pomimo tego, że kurkumina wspiera śmierć komórek nowotworowych, to jednak, jako składnik diety, jest czynnikiem zwiększającym witalność organizmu, promującym „dobrostan” komórek. Działa kardio-, nefro- i hepatoprotekcyjnie. Może również stanowić ochronę przeciw uszkodzeniom innych narządów, w tym płuc, jąder i wspierać regenerację i gojenie się skóry. Jak to się dzieje?
indukuje przemieszczanie się komórek i przyspieszanie ich prawidłowego namnażania [19]
zwiększa syntezę kolagenu [19]
6. Na korzyść serca
Ochrona układu sercowo-naczyniowego przez kurkuminę manifestuje się na wielu płaszczyznach. Przede wszystkim:
jej antyoksydacyjne i przeciwzapalne działanie zapobiega miażdżycy
wpływa na poziom cholesterolu i szkodliwe utlenianie lipidów- obniża poziom „złego” (LDL), podwyższa poziom „dobrego” cholesterolu (HDL) oraz obniża poziom trójglicerydów [20]
zapobiega szkodliwym skutkom niedotlenienia — reperfuzji, co może mieć znaczenie w przypadku wylewów krwi [21]
ponadto zapobiega agregacji płytek krwi i obniża poziom fibrynogenu [22]
7. Dla dobrobytu układu pokarmowego
badania udowodniły, że kurkumina zapobiega zaburzeniom trawienia związanym z wymiotami, wzdęciami i odbijaniem [23]
może wykazywać działanie przeciwwrzodowe [24]
pobudza wydzielanie mucyny, która powleka ściany żołądka warstwą ochronną [24]
korzystnie wpływa na pracę wątroby, działając żółciopędnie i żółciotwórczo. Ochrania komórki wątroby w sytuacjach jej uszkodzenia, spowodowanych działaniem różnych czynników hepatotoksycznych, np. alkoholu, paracetamolu i alfatoksyn [25]
Reguluje glikemię i gospodarkę węglowodanową
Te elementy wydają się mieć szczególne znaczenie w przypadku diety ketogenicznej i ogólnie stanu ketozy ponieważ w badaniach laboratoryjnych wykazano, że kurkumina istotnie reguluję glikemię organizmu i korzystnie wpływa na mitochondria, poprzez:
hamowanie procesu glukoneogenezy, czyli powstawania glukozy z niebiałkowych źródeł. Zmniejsza tym samym poziom wolnokrążącej glukozy we krwi [26]
aktywację kinazy AMPK, której działanie jest korzystne w kontekście promowania autofagii oraz długowieczności. Białko to aktywuje się w wyniku braku składników odżywczych (pożywienia). AMPK bierze udział w wielu procesach metabolicznych organizmu, w tym w regulacji metabolizmu glukozy, białek i tłuszczów, oraz jest uważany za jeden z głównych czynników odpowiedzialnych za homeostazę energetyczną ustroju [27]
aktywację receptora PPAR-γ, który jest czynnikiem transkrypcyjnymi warunkującym prawidłowy metabolizm glukozy i lipidów, wrażliwość tkanek na insulinę, przebieg procesów zapalnych, odpowiedź immunologiczną oraz podziały i różnicowanie komórek. Ma też niewykle ważne znaczenie w kontekście dobrego funkcjonowania i biogenezy mitochondriów [28]
W liteaturze naukowej można spotkać się ze stwierdzeniem, że kurkumina wykazuje działanie zbliżone do metforminy [29]
8. Działanie kurkuminy na mózg
Myślę, że ten tekst nie byłby kompletny gdybym nie wspomniała aspektach związanych z neuronauką i dobrostanem mózgu. Wspominana kurkumina wykazuje bowiem również niezwykle korzystne działanie na układ nerwowy i pracę naszego „centrum dowodzenia”. Więc, ja to tylko tutaj zostawię…:
kurkumina chroni neurony przed szkodliwym działaniem nadmiaru glutaminianu (zapobiegająć tzw. ekscytotoksyczności glutaminianu, która prowadzi do śnierci komórek nerwowych) poprzez wpływ na zwiększenie poziom niezwykle ważnego dla mózgu czynnika troficznego (odżywczego) – BDNF [30]
zwiększa przeżywalność komórek nerwowych, zmniejszając proces apoptozy (ich programowanej śmierci) [31]
korzystnie wpływa na powstawanie nowych neuronów, czyli tzw. neurogenezę. Dziś już wiemy i powszechnie szerzymy wiedzę o tworzeniu się nowych neuronów nawet w dorosłym mózgu [32]
niweluje uszkodzenia mózgu, które towarzyszą chorobie Alzheimera. Kurkumina zapobiega agregacji amyloidu-β i powstawaniu jego złogów w mózgu, przenika przez barierę krew-mózg (BBB), dociera do neuronów i chroni je przed toksycznym działaniem β-amyloidu i białka Tau. Wiążąc się do amyloidu-β zapobiega jego agregacji [33]
obecnie opublikowanych jest już kilkadziesiąt prac, których wyniki, uzyskane na zwierzęcych modelach choroby Alzheimera, wskazują na to, że kurkumina zmniejsza zaburzenia poznawcze, obniża stres oksydacyjny oraz hamuje stan zapalny w mózgu [34]. Opublikowano już wyniki pierwszych badań klinicznych osób dotkniętych tym schorzeniem, chociaż ze względu na niewielką grupę osób badanych na razie trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy kurkumina ma wpływ na hamowanie postępów tej choroby u ludzi.
zwiększa zdolności poznawcze oraz neurogenezę również w starzejących się mózgach. Powoduje zmiany w ekspresji genów związanych z przekaźnictwem neuronalnym (neurotransmisją) w hipokampie i korze , co może znacznie przyczynić się do poprawy funkcji kognitywnych (poznawczych, pamięciowych) [35]
To jeszcze nie wszystko…
Pozostając w temacie korzyści dla układu nerwowego, należy wspomnieć również o potencjalnym, przeciwdepresyjnym działaniu kurkuminy:
zacznijmy przede wszystkim od jej wspomnianego wpływu na neurogenezę. Ma to w tym kontekście ogromne znaczenie ponieważ dziś wiemy już, że tworzenie nowych komórek nerwowych jest znacznie obniżone w zaburzeniach psychotycznych, w tym depresji [36]
jak również wspomniałam wcześniej, kurkumina zwiększa stężenie DHA w organizmie, którego deficity związane są m.in. z występowaniem depresji [37]
hamuje działanie monoaminooksydaz (MAO-A i MAO-B), czyli enzymów katalizujących rozkład neuroprzekaźników monoaminowych (serotoniny, noradrenaliny oraz dopaminy). Inhibitory monoaminooksydaz to jedne z najpopularniejszych leków stosowanych w leczeniu depresji, kurkumina działa bazując na podobnym do nich mechaniźmie i w efekcie zwiększa ich stężenie w mózgu [38]
Jak możesz z tego wszystkiego skorzystać, czyli jak przyjmować i suplementować kurkuminę?
Kurkumina jest jednym z lepiej poznanych pod względem aktywności biologicznej związków, który wykazuje prozdrowotny wpływ na organizm człowieka. Jednak głównym problemem z wykorzystaniem jej leczniczego działania jest jej bardzo szybki metabolizm w przewodzie pokarmowym, słaba rozpuszczalność w płynach ustrojowych i niska biodostępność ze względu na hydrofobowy charakter jej cząsteczki. Cząsteczka kurkuminy po prostu odpycha od siebie cząsteczki wody, co nie ułatwia jej wchłonięcia przez organizm. Wyniki badań uzyskane podczas I fazy testów klinicznych, generalnie potwierdzają obserwacje dokonane na zwierzętach o niskiej biodostępności kurkuminy [39, 40]. Najwyższa ustna dawka jaką stosowano u ludzi (ok 10g/dobę) dawała najwyższe stężenie w surowicy nie przekraczające 2 μM, czyli bardzo mało. Jednakże, zarówno w badaniach na zwierzętach jak i na wolontariuszach wykazano, że aktywny składnik pieprzu – piperyna istotnie podwyższa biodostępność kurkuminy i u ludzi wskaźnik jej biodostępności podawanej w ilości 2 g razem z 20 mg piperiny zwiększał się aż o 2000% [41]. Kliniczne testy nie wykazały toksycznego działania na ludzi nawet przy dawkach powyżej 10 gram/dobę (profilaktycznie zalecana dzienna dawka to około 1/4 łyżeczki lub 6 mm świeżego kłącza). Najwyższe stężenie kurkuminy obserwuje się 1-2 godziny po spożyciu. W celu poprawienia rozpuszczalności hydrofobowej kurkuminy i zwiększenia jej biodostępności stosuje się także kompleksy z jonami metali Zn2+, Cu2+, Mg2+, Se2+, a także z albuminami [42]. Przyswajalność kurkuminy może być również zwiększona przez dodatek wspomnianej piperyny, umieszczenie jej cząsteczek w micelach i przyjmowanie jej w formie zmicelizowanej, dzięki czemu może być ona rozpuszczona w wodzie. Znacznie bardziej biodostępna będzie również w swojej formie liposomalnej lub przyjęta w postaci zmienionych strukturalnie analogów [43]. Przykładowo jedno z badań wykazało, że związek ten podawany w liposomach miał wyższą aktywność jako inhibitor NF-кB [44]. Ponadto wykazano, że podawana w formie miceli kurkumina wykazywała znacznie lepsze działanie terapeutyczne w chorobach onkologicznych aniżeli jej czysty ekstrakt [45].
Mimo że biodostępność kurkuminy jest niska po podaniu doustnym, dobrą metodą w zachowaniu zdrowia może być codzienne włączanie jej do diety poprzez dodatek kurkumy. Jedną z możliwości jest picie herbaty z jej dodatkiem oraz stosowanie do mięsa, ryb, warzyw, ryżu oraz sporządzania zup i koktajli. Szczególnie dobrym posunięciem będzie stosowanie jej wraz z tłustymi pokarmami.
Przepis na koktajl mocy z kurkumą:
Składniki:
– szklanka mleka kokosowego, można rozcieńczyć z wodą mleko zagęszczone – garść malin lub truskawek i borówek/ albo wszystkie naraz! – łyżeczka erytrolu lub stewii – laska wanilii – 1 łyżeczka startego świeżego kłącza kurkumy lub 1 łyżeczka kurkumy w proszku – 1/2 łyżeczki imbiru (w proszku lub świeżo startego)
Przygotowanie:
Połącz wszystko ze sobą i zblenduj. Smakuj!
Kurkuminowy „szot”
1 jabłko
1 cytryna lub limonka
szczypta czarnego pieprzu (piperyna!)
kawałek kłącza kurkumy
kawałek kłącza imbiru
Adonis z kurkuminą to również coś dobrego i zdecydowanie dobroczynnego 🙂
Nauka również rządzi się swoimi trendami, co dość dobrze można zaobserwować na przykładzie dywagacji o kawie i zawartej w niej kofeinie. W moim odczuciu w ostatnich miesiącach/latach jest o niej bardzo głośno. Nic dziwnego – kofeina określana jest jako najpowszechniej występująca substancja pobudzająca na świecie. Falowo jednak zmieniają się poglądy naukowców i popularyzatorów nauki, …
Jak się suplementować na diecie ketogenicznej – co jest ważne, z czym warto się poznać, a co omijać? “Suplementacja na Ketozie” -to kompletny przewodnik po keto suplementacji, która pomoże Ci zorientować się w meandrach tego zagadnienia. Pyszne jedzenie i dostarczanie wraz z dietą wszystkich niezbędnych, prowitalnych składników – istna idylla. Niestety, nawet w idealnym …
Wszystko o Działaniu Kurkuminy – 8 Efektów Suplementacji (Poradnik)
O działaniu i suplementacji kurkuminy zrobiło się ostatnio dość głośno. To bardzo dobrze. Ponieważ jak wskazuje rosnąca ilość doniesień naukowych – stosowane od zarania dziejów substancje, uważane dotychczas za kwintesencję „alt-medu“, moga istotnie wesprzeć i uzupełnić tradycyjnie stosowaną farmakoterapię. Istnieje szansa, że niekiedy nawet ją zastąpić. Wobec tego w tym tekście chciałabym nieco przybliżyć ten związek, historię jego stosowania i podsumować to, co rzeczywiście wiadomo i udokumentowano na jego temat. Postaram się też odpowiedzieć na pytanie – czy kurkumina to rzeczywiście lek na wszystko, jak wygląda działanie kurkuminy i czy naprawdę możemy korzystać z jej dobrodziejstw?
Kurkumina może pochwalić się naprawdę imponującą historią. W medycynie naturalnej ceniona była już tysiące lat temu, a spektrum jej zastosowań było niezwykle szerokie. Stanowiła remedium na nadmierny apetyt, żółtaczkę i inne schorzenia wątroby oraz układu trawiennego. Stosowano ją także na bóle zębów i bóle menstruacyjne, w leczeniu kolki, jako środek usprawniający gojenie się ran i zmniejszanie przebarwień skórnych. Związana jest z głównie z Ajurwedą, oznaczającą naukę długiego życia, a dzisiaj zaliczaną do tak zwanej Com- plementary and Alternative Medicine (CAM) [1]. Szczęsliwie, kurkumina coraz częściej kojarzona jest nie tylko z alternatywnymi metodami terapeutycznymi. Przyciąga uwagę naukowców i klinicystów jako tak zwany nutraceutyk oraz związek, który sam w sobie lub w postaci pochodnych może znaleźć zastosowanie w klinice – jako lek.
Ciekawostka: zachodnia medycyna i naturoterapia zawdzięcza kurkuminę arabskim handlarzom, którzy już w XV wieku zaczęli ją sprowadzać z krajów Wschodu, ale to brytyjskie panowanie w Indiach dało początek “curry” i mocno rozpropagowało jej stosowanie jako przyprawy (stoi też za moją miłością do curry butter chicken…).
Cudowny nutraceutyk?
Termin nutraceutyk (ang. nutraceutical) może kojarzyć się z lekiem i pożywieniem jednoczesnie. I tak jest w istocie. To nic innego jak substancja, która stanowi pokarm lub składnik pokarmu i co ważne – zapewnia udokumentowane korzyści zdrowotne. Może zarówno zapobiegać chorobie jak i stanowić istotny element jej leczenia. Do nutraceutyków zalicza się wiele polifenoli (wśród których znajduje sie również kurkumina), które jak wiadomo wykazują niezwykle korzystny wpływ na organizm (do tej grupy należy chociażby znany resweratrol czy jego silniejszy krewny – pterostilben). Kurkumina jednak istotnie się tutaj wyróżnia. Dlaczego? Ponieważ jest jednym z niewielu naturalnych składników diety, który ma tak długą i bogatą tradycję w medycynie naturalnej oraz tak bogatą współczesną literaturę naukową. Przykład chociażby ostatnich kilku lat wskazuje jak wiele badan naukowych podejmowanych jest w kontekście zrozumienia molekularnych mechanizmów jej działania i wpływu na ludzki organizm.
Dobroczynne E100
Kurkumina to roślinny związek pozyskiwany z kłączy ostryżu długiego (Curcuma longa L.) zwanego popularnie kurkumą lub szafranem indyjskim. Do substancji najbardziej aktywnych tej rośliny należą związki polifenolowe określane jako kurkuminoidy, stanowiące od 3 do 5% wszystkich zawartych w niej substancji [2]. Co ciekawe, z historią tego związku nieodzownie związani są polscy badacze, bowiem w 1910 r. to właśnie polscy chemicy ustalili jego strukturę przestrzenną. Być może nie wszyscy też wiedzą, że kurkumina jest także powszechnie stosowanym i co ważne – bezpiecznym dla zdrowia barwnikiem kryjącym się pod skrótem E100. To właśnie ona nadaje kolor wielu popularnie stosowanym produktom spożywczym, m.in. musztardzie, makaronom, margarynie czy niektórym piwom.
Cudowny, pomarańczowy proszek – prozdrowotne działanie kurkuminy
Kurkumina, główny składnik kurkumy, wykazuje bardzo szeroki zakres działania zarówno na poziomie molekularnym – pojedynczej komórki jak i całego organizmu. Poniżej przedstawiłam pokrótce jej udokumentowane działanie oparte na badaniach zarówno laboratoryjnych jak i tych, które przeprowadzane były z udziałem ludzi. To, co obecnie już wiemy daje bardzo mocne podstawy, aby sądzić, że związek ten może być stosowany jako środek nie tylko zapobiegający, ale także leczniczy w przypadku wielu chorób cywilizacyjnych takich jak: choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby neurodegeneracyjne (w tym choroba Alzheimera i Parkinsona), nowotwory, przewlekłe zapalenie jelit, choroby infekcyjne płuc, astma, alergia, choroby autoimmunologiczne (m.in. reumatoidalne zapalenie stawów), łuszczyca, AIDS, a obserwując ogromną ilość nowoopublikowanych badań – prawdopodobnie wiele innych [1].
Działanie Kurkumy
1. Działanie antyoksydacyjne – zmiatacz wolnych rodników
Reaktywne formy tlenu (RFT) oraz reaktywne formy azotu (RFA), to produkty naturalnego, fizjologicznie prawidłowego metabolizmu komórki. Jednak jak to w biologii bywa, to dawka czyni truciznę i mogą być one zarówno pożyteczne jak i szkodliwe. W niskich stężeniach pełnią bardzo ważną rolę sygnalizacyjną w komórce, oraz biorą udział w ochronie przed szkodliwymi czynnikami, np.patogenami. Tak działa chociażby nadtlenek wodoru (woda utleniona). Szkodliwe działanie RFT/RFA objawia się stresem komórkowym (lub inaczej oksydacyjnym), który jest wynikiem znacznego podwyższenia ich poziomu lub niewystarczającej enzymatycznej lub/i nieenzymatycznej obrony antyoksydacyjnej. Zbyt duża ilość wolnych rodników uszkadza lipidy (prowadząc do ich utleniania – peroksydacji), cukry, białka (tworząc ich grupy karbonylowe) i DNA (prowadząc do powstawania m.in. mutacji i uszkodzeń podwójnej helisy). Aby utrzymać prawidłowe funkcjonowanie i homeostazę organizmu niezbędne jest utrzymanie balansu pomiędzy szybkością wytwarzania reaktywnych form tlenu, a zdolnością mechanizmów antyoksydacyjnych do ich usuwania [3]. Jak wskazują badania, długo utrzymujący się stres oksydacyjny stanowi istotny „punkt zapalny” dla rozwoju niektórych chorób neurodegeneracyjnych (np. choroby Alzheimera, choroba Parkinsona), chorób układu krążenia oraz tych związanych z otyłością czy chorób nowotworowych. W kontekście choroby Alzheimera pojawiają się obecnie alternatywne hipotezy molekularnych mechanizmów tej choroby bazujące na zjawisku stresu oksydacyjnego. Był to jeden z przedmiotów mojej pracy doktorskiej i empirycznie mogę potwierdzić, że coś rzeczywiście jest na rzeczy. Ciekawych tego zagadnienia zapraszam do zgłębienia tematu i zapoznania się z moją publikacją, do której odsyłam w referencji [4].
Jakie antyoksydacyjnie ma tutaj działanie kurkumina?
2. Przeciwzapalne działanie kurkuminy
Obecnie wiemy już, że stan zapalny, w szczególności ten utrzymujący się długotrwale stanowi czynnik ryzyka większości występujących dzisiaj chorób. Mowa tu zarówno o chorobach autoimmunologicznych, neurodegeneracyjnych jak i otyłości, która to zyskała miano ogólnego stanu zapalnego organizmu. Jednym z kluczowych elementów odpowiadających za powstanie reakcji zapalnej jest aktywność jądrowego czynnika transkrypcyjnego – NF-kB. Do grupy białek, których ekspresja jest regulowana przez to białko należą m.in.:
Przeciwzapalne działanie kurkuminy polega na:
3. Wsparcie procesu samoczyszczenia komórki, czyli promowanie autofagii
Głodówki, posty i autofagia to zdecydowanie jedne z bardziej „trendy-naukowych” pojęć ostatnich miesięcy (myślę, że ze względu na liczne kontrowersje dotyczące tego tematu poczynię niedługo odrębny artykuł dotyczący tych zagadnień). W skrócie rzecz ujmując – autofagia jest procesem polegającym na degradacji uszkodzonych, źle pofałdowanych białek, złogów komórkowych i patologicznych elementów komórek na drodze za pośrednictwem struktur zwanych lizosomami). Autofagia wyewoluowała po prostu jako reakcja głodowa u naszych prapra przodków – niższych eukariontów (organizmów posiadających jądro komórkowe) i zyskał liczne funkcje w organizmach wyższych. Kluczowym białkiem hamującym autofagię komórkową jest kinaza mTOR (Mammalian Target of Rapamycin), która aktywowana jest w wyniku dostarczaniu komórce związków odżywczych i hamowana w odpowiedzi na głodzenie. Co ważne – zaburzony proces autofagii jest istotnym elementem patogenezy chorób nowotworowych, neurodegeneracyjnych i chorób o charakterze przerostowym. Wykazano, że kurkumina:
4. Działanie przeciwnowotworowe
Myślę, że mogę pozwolić sobie na stwierdzenie, że znaczna ilość podejmowanych obecnie badań nad molekularnymi mechanizmami działania kurkuminy dotyczy właśnie jej aktywności w kontekście niszczenia komórek nowotworowych i wpływu na proces ich starzenia. Udokumentowane, przeciwnowotworowe funkcje kurkuminy przejawiają się między innymi poprzez:
– zwiększa poziom inhibitorów kinaz zależnych od cyklin (CDK), hamując cykl komórkowy i namnażanie komórek
– zmniejsza poziom cykliny D1 i cykliny E, które także promują cykl komórkowy [17]
– zmniejsza poziom białka Bcl-2, wspomnianego wcześniej czynnika NFkB, kinazy Akt (która zangażowana jest w rozwój bardzo wielu typów nowotworów) oraz kinazy mTOR [17]
Wyniki badań przedklinicznych oraz podstawowych (tych prowadzonych m.in. na komórkach, w laboratorium) są na tyle obiecujące, że rozpoczęto już badania kliniczne z udziałem ludzi chorych na nowotwory okrężnicy, prostaty oraz czerniaka.
5. Korzystny wpływ na gojenie się ran
Pomimo tego, że kurkumina wspiera śmierć komórek nowotworowych, to jednak, jako składnik diety, jest czynnikiem zwiększającym witalność organizmu, promującym „dobrostan” komórek. Działa kardio-, nefro- i hepatoprotekcyjnie. Może również stanowić ochronę przeciw uszkodzeniom innych narządów, w tym płuc, jąder i wspierać regenerację i gojenie się skóry. Jak to się dzieje?
6. Na korzyść serca
Ochrona układu sercowo-naczyniowego przez kurkuminę manifestuje się na wielu płaszczyznach. Przede wszystkim:
7. Dla dobrobytu układu pokarmowego
Reguluje glikemię i gospodarkę węglowodanową
Te elementy wydają się mieć szczególne znaczenie w przypadku diety ketogenicznej i ogólnie stanu ketozy ponieważ w badaniach laboratoryjnych wykazano, że kurkumina istotnie reguluję glikemię organizmu i korzystnie wpływa na mitochondria, poprzez:
W liteaturze naukowej można spotkać się ze stwierdzeniem, że kurkumina wykazuje działanie zbliżone do metforminy [29]
8. Działanie kurkuminy na mózg
Myślę, że ten tekst nie byłby kompletny gdybym nie wspomniała aspektach związanych z neuronauką i dobrostanem mózgu. Wspominana kurkumina wykazuje bowiem również niezwykle korzystne działanie na układ nerwowy i pracę naszego „centrum dowodzenia”. Więc, ja to tylko tutaj zostawię…:
To jeszcze nie wszystko…
Pozostając w temacie korzyści dla układu nerwowego, należy wspomnieć również o potencjalnym, przeciwdepresyjnym działaniu kurkuminy:
Jak możesz z tego wszystkiego skorzystać, czyli jak przyjmować i suplementować kurkuminę?
Kurkumina jest jednym z lepiej poznanych pod względem aktywności biologicznej związków, który wykazuje prozdrowotny wpływ na organizm człowieka. Jednak głównym problemem z wykorzystaniem jej leczniczego działania jest jej bardzo szybki metabolizm w przewodzie pokarmowym, słaba rozpuszczalność w płynach ustrojowych i niska biodostępność ze względu na hydrofobowy charakter jej cząsteczki. Cząsteczka kurkuminy po prostu odpycha od siebie cząsteczki wody, co nie ułatwia jej wchłonięcia przez organizm. Wyniki badań uzyskane podczas I fazy testów klinicznych, generalnie potwierdzają obserwacje dokonane na zwierzętach o niskiej biodostępności kurkuminy [39, 40]. Najwyższa ustna dawka jaką stosowano u ludzi (ok 10g/dobę) dawała najwyższe stężenie w surowicy nie przekraczające 2 μM, czyli bardzo mało. Jednakże, zarówno w badaniach na zwierzętach jak i na wolontariuszach wykazano, że aktywny składnik pieprzu – piperyna istotnie podwyższa biodostępność kurkuminy i u ludzi wskaźnik jej biodostępności podawanej w ilości 2 g razem z 20 mg piperiny zwiększał się aż o 2000% [41]. Kliniczne testy nie wykazały toksycznego działania na ludzi nawet przy dawkach powyżej 10 gram/dobę (profilaktycznie zalecana dzienna dawka to około 1/4 łyżeczki lub 6 mm świeżego kłącza). Najwyższe stężenie kurkuminy obserwuje się 1-2 godziny po spożyciu. W celu poprawienia rozpuszczalności hydrofobowej kurkuminy i zwiększenia jej biodostępności stosuje się także kompleksy z jonami metali Zn2+, Cu2+, Mg2+, Se2+, a także z albuminami [42]. Przyswajalność kurkuminy może być również zwiększona przez dodatek wspomnianej piperyny, umieszczenie jej cząsteczek w micelach i przyjmowanie jej w formie zmicelizowanej, dzięki czemu może być ona rozpuszczona w wodzie. Znacznie bardziej biodostępna będzie również w swojej formie liposomalnej lub przyjęta w postaci zmienionych strukturalnie analogów [43]. Przykładowo jedno z badań wykazało, że związek ten podawany w liposomach miał wyższą aktywność jako inhibitor NF-кB [44]. Ponadto wykazano, że podawana w formie miceli kurkumina wykazywała znacznie lepsze działanie terapeutyczne w chorobach onkologicznych aniżeli jej czysty ekstrakt [45].
Mimo że biodostępność kurkuminy jest niska po podaniu doustnym, dobrą metodą w zachowaniu zdrowia może być codzienne włączanie jej do diety poprzez dodatek kurkumy. Jedną z możliwości jest picie herbaty z jej dodatkiem oraz stosowanie do mięsa, ryb, warzyw, ryżu oraz sporządzania zup i koktajli. Szczególnie dobrym posunięciem będzie stosowanie jej wraz z tłustymi pokarmami.
Przepis na koktajl mocy z kurkumą:
Składniki:
– szklanka mleka kokosowego, można rozcieńczyć z wodą mleko zagęszczone
– garść malin lub truskawek i borówek/ albo wszystkie naraz!
– łyżeczka erytrolu lub stewii
– laska wanilii
– 1 łyżeczka startego świeżego kłącza kurkumy lub 1 łyżeczka kurkumy w proszku
– 1/2 łyżeczki imbiru (w proszku lub świeżo startego)
Przygotowanie:
Połącz wszystko ze sobą i zblenduj. Smakuj!
Kurkuminowy „szot”
Adonis z kurkuminą to również coś dobrego i zdecydowanie dobroczynnego 🙂
Literatura:
Dr Joanna Podgórska
Instagram
Related Posts
Jak naprawdę działa kawa?
Nauka również rządzi się swoimi trendami, co dość dobrze można zaobserwować na przykładzie dywagacji o kawie i zawartej w niej kofeinie. W moim odczuciu w ostatnich miesiącach/latach jest o niej bardzo głośno. Nic dziwnego – kofeina określana jest jako najpowszechniej występująca substancja pobudzająca na świecie. Falowo jednak zmieniają się poglądy naukowców i popularyzatorów nauki, …
Suplementacja na Ketozie (Kompletny Poradnik o Suplementach na Keto)
Jak się suplementować na diecie ketogenicznej – co jest ważne, z czym warto się poznać, a co omijać? “Suplementacja na Ketozie” -to kompletny przewodnik po keto suplementacji, która pomoże Ci zorientować się w meandrach tego zagadnienia. Pyszne jedzenie i dostarczanie wraz z dietą wszystkich niezbędnych, prowitalnych składników – istna idylla. Niestety, nawet w idealnym …